رژيم غذايي مناسب، يکي از مهم ترين اصول حفظ تناسب اندام براي ورزشکاران است و اين در حالي است که برنامه غذايي يک ورزشکار بايد با در نظر گرفتن نيازهاي انرژي خاص هر ورزش و حجم تمرين روزانه، سن، جنسيت و اولويتهاي رژيمي او تنظيم شود.
ورزشکاران به چه مقدار انرژي نياز دارند؟
انرژي مورد نياز ورزشکاراني که در ورزشهاي گروهي، قدرتي و استقامتي شرکت ميکنند، بين 2500 تا 4000 کيلوکالري براي خانمها و 3000 تا 6000 کيلو کالري براي آقايان متغير است. افراد با فعاليت کمتر در سن 18 تا 35 سالگي، روزانه تقريبا به 1800 تا 2100 کيلو کالري براي خانمها و 2200 تا 2500 کيلو کالري براي آقايان انرژي نياز دارند. حتي ممکن است نياز انرژي در دوران رشد، بيشتر و با افزايش سن، کمتر شود.
گروههايي از ورزشکاران مانند ژيميناستها، کساني که پاتيناژ(اسکيت روي يخ) بازي ميکنند و همچنين ورزشکاراني با گروه وزني مشخص مانند وزنه برداران، کشتيگيران و جودوکاران، بايد تلاش کنند تا توده بدني خود را در حد مشخصي نگه دارند و به احتمال زياد، کالري بسيار کمتري براي فعاليتهايشان دريافت ميکنند.
در مواقعي که دريافت انرژي، از انرژي مورد نياز کمتر است، سوءتغذيه نسبي رخ ميدهد. گاهي زنان ژيميناست روزانه کمتر از 1200 کيلوکالري مصرف ميکنند که ممکن است به دريافت کم ريزمغذيها مانند ويتامينهاي B1، C و E ، فولات و مواد معدني از جمله آهن ، منيزيم ، کلسيم و روي منجر شود. براي اين گروه از ورزشکاران علاوه بر مشاوره تغذيه در مورد نيازهاي انرژي، مصرف مکملهاي غذايي ميتواند مفيد باشد.
تغذيه مناسب ورزشکاران
تغذيه مناسب شامل رژيمي است که اساسا گياهي، پُر کربوهيدرات (55 درصد تا 65 درصد کل کالري)، کم چربي (کمتر از 30 درصد کل کالري) و از نظر پروتئين، کافي (10 درصد تا 15درصد کل کالري) باشد.
نتيجه دهها سال تحقيق نشان ميدهد که رژيمهاي غني از حبوبات، سبزيها و ميوهها(غذاهاي پرکربوهيدرات) به پيشگيري از بيماريها کمک ميکند، وزن بدن را ثابت نگه ميدارد و عملکرد ورزشي را به حد مطلوب ميرساند.
نبايد اين نکته را فراموش کنيد که رژيمي که به مقدار کافي کربوهيدرات ندارد، موجب تخليه سريع ذخاير گليکوژن موجود در عضلات و کبد ميشود و ظرفيت تمرينات ورزشي شديد و طولاني مدت را کاهش ميدهد.
بيشتر ورزشکاران، روزانه به ازاي هر کيلوگرم از وزن بدن خود به 4 تا 6 گرم کربوهيدرات نياز دارند. در فعاليتهايي که 70 درصد انرژي دريافتي روزانه را کربوهيدرات ها تشکيل ميدهند، اين مقدار به 7 گرم به ازاي هر کيلوگرم از وزن بدن افزايش مييابد.
در هنگام تمرينات استقامتي شديد يا در طي مسابقات طولاني مدت ممکن است مصرف 9 تا 10 گرم کربوهيدرات به ازاي هر کيلوگرم از وزن بدن در روز ضرورت پيدا کند.
همهچيز درباره کربوهيدراتها
کربوهيدراتها موادي هستند که بدن در طي ورزش به عنوان سوخت از آنها استفاده مي کند و مقدار ذخيره آنها مستقيما بر توانايي و استقامت ورزشکار، اثر ميگذارد و به مقدار محدود به صورت گليکوژن در کبد و عضلات ذخيره ميشوند. گيلکوژن عضلات، سوخت عضلات را تامين ميکند، در حالي که گليکوژن کبد، قند خون را جهت خونرساني به مغز در حد طبيعي نگه ميدارد. به اين ترتيب ورزش و تغذيه به موقع و مناسب ميتواند ذخيره گليکوژن را افزايش دهد.
در کدام مواد غذايي دنبال کربوهيدراتها باشيم؟
کربوهيدراتها به طور عمده بر اساس وزن مولکولي به انواع ساده و پيچيده طبقهبندي شدهاند:
کربوهيدراتهاي ساده شامل مونوساکاريدها، ديساکاريدها مثل گلوکز، فروکتوز، ساکاروز و گالاکتوز است که در قند و شکر، کيک، شيرينيها، شکلات و آبنبات يافت ميشوند. کربوهيدرات ساده همچنين به صورت طبيعي در ميوهها و سبزيها توليد ميشود.
کربوهيدراتهاي پيچيده نيز عبارتند از پليساکاريدهايي که شامل نشاستههاي قابل هضم(در انواع ماکاروني، نان، غلات، حبوبات و سبزيجات نشاستهاي مثل سيب زميني) و فيبرهاي غيرقابل هضم هستند که از انواع اين فيبرها ميتوان به فيبرهاي محلول مثل هميسلولز(در بلغور و برنج قهوهاي)، پکتين(در سيب، مرکبات، توتفرنگي)، صمغها(درجوي دوسر، لوبياي خشک) و يا گروه فيبرهاي غير محلول مانند سلولز(در آرد و نان سبوس دار، لوبيا، نخود و سبزيهاي ريشهاي و خانواده کلم) وليگنين(سبزيهاي رسيده، گندم) اشاره کرد.
آشنايي با هرم راهنمايي غذايي
اداره کشاورزي ايالات متحده، "هرم راهنماي غذايي" را به منظور برنامهريزي و انتخاب غذا طراحي کرده است و به وسيله آن، تعداد واحدهاي مصرفي پنج گروه اصلي غذا را براي تامين کالري روزانه توصيف کرده است؛ براي مثال در يک رژيم 2400 کالري در روز، ورزشکار بايد از هر گروه مواد غذايي، اين مقادير را مصرف کند: 12واحد غلات(برنج، نان، ماکاروني و...) 4 واحد ميوه، 5 واحد سبزيها، 4 واحد شير و لبنيات، 9 واحد گوشت(گوشت قرمز، مرغ، ماهي، تخم مرغ ، آجيل و حبوبات.
نویسنده : Vahid Riyahi & Vahideh Riyahi
تاریخ : یک شنبه 3 شهريور 1392
بدون شک مهمترین جزء و بالاترین درصد را در یک نوشیدنی ورزشی دارا میباشد. در واقعآب علاوه بر بازسازی ذخایر آب از دست رفته، بستری مناسب را جهت افزودن سایر ترکیبات، نظیر کربوهیدرات و املاح مهیا مینماید. لیکن نباید فراموش کرد که آب به کار رفته در نوشیدنی ورزشی میبایست، از نظر املاح و مواد معدنی آن (سختی آب) در حد مطلوبی باشد، زیرا در صورت وجود املاح زیاده از حد در یک نوشیدنی ورزشی، ممکن است تعادل املاح در بدن به هم خورده و عملکرد عضلات دچار آسیب شود.
کربوهیدرات:
کربوهیدرات در یک نوشیدنی ورزشی، عاملی است جهت تنظیم قند خون و به عنوان منبع تولید انرژی سریع در عضلات به مصرف میرسد. علاوه بر آن که دریافت کربوهیدرات، موجب صرفهجویی در گلیکوژن عضلات میگردد. نتایج مطالعات متعدد گواه آن است که تخلیهی گلیکوژنی عضلات با احساس خستگی در فرد مرتبط است.
در طی یک فعالیت بدنی سنگین که برای مدت زمانی بیش از یک ساعت به طول میانجامد، مصرف کربوهیدرات به میزان60- 30 گرم به ازای هر ساعت فعالیت بدنی توصیه میگردد تا با حفظ قند خون و سطح اکسیداسیون کربوهیدراتها، احساس خستگی را به تعویق اندازد. این امر با مصرف 1200- 600 میلی لیتر نوشیدنی در ساعت که حاوی 8- 4 درصد کربوهیدرات به صورت قندهای ساده (قند معمولی، گلوکز و یا فروکتوز) و ترکیبات پیچیدهتر (نظیرمالتودکسترین) باشد، میسر میگردد.
البته افزودن کربوهیدرات به یک نوشیدنی ورزشی، علی رغم موارد فوق با مشکلاتی روبروست که دو مورد اصلی آن: تاخیر در تخلیهی معده و تحریک پاسخ انسولین میباشد.
1- تاخیر در تخلیهی معده: با افزودن مقادیر زیادی کربوهیدرات به ویژه از انواع ساده، اسمولالیتهی نوشیدنی ورزشی افزایش مییابد و این امر موجب تاخیر در تخلیهی معده میگردد. برای جلوگیری از این وضعیت پیروی از دو اصل زیر کار ساز است:
الف- به کارگیری درصد مشخصی از کربوهیدراتها: در مطالعهای که بر روی میزان جذب مایعات (و در واقع سرعت تخلیهی دستگاه گوارش) از نوشیدنیهای ورزشی صورت گرفته است؛ بین سرعت جذب مایع از نوشیدنی حاوی 6 درصد کربوهیدرات، با آب خالص تفاوت آماری معنی داری وجود ندارد و در درصدهای بالاتر کربوهیدرات در نوشیدنی ورزشی، اختلال و تاخیر در جذب مایع کاملاً محسوس است. البته باید متذکر شد، در صورتی که درصد کربوهیدرات از حدود 4 درصد نیز پایینتر باشد، موجب رقیق شدن (هیپوتونیک) نوشیدنی شده و مصرف آن نمیتواند در تامین گلوکز مورد نیاز عضلهی در حال فعالیت موثر باشد.
ب- به کارگیری کربوهیدراتهای نیمه هضم شده: به کارگیری برخی پُلیمرهای گلوکز نظیر مالتودکسترین در نوشیدنیهای ورزشی، موجب کاهش تاثیر منفی افزودن کربوهیدرات بر تخلیهی معده میگردد و خطر افزایش انسولین و کاهش قندخون را هنگام فعالیت بدنی به حداقل میرساند.
2- تحریک پاسخ انسولین: مصرف کربوهیدراتها ممکن است با تحریک ترشح انسولین موجب آسیب عملکرد ورزشی فرد گردد. براین اساس در برخی نوشیدنیها از ترکیبات کربوهیدراتی نظیر فروکتوز استفاده میشود که تاثیر آن بر ترشح انسولین، از قندهایی مثل گلوکز بسیار کمتر است.
املاح و الکترولیتها:
جایگزینی الکترولیتها در طی ورزش، در صورتی که فعالیت ورزشی برای مدت زمانی کمتر از 2 ساعت به طول بیانجامد، ضروری نیست. لیکن وجود مقادیر اندک از الکترولیتها به ویژه سدیم اثرات مثبتی بر جذب آب و کربوهیدرات دارد.
در سال 1996 کالج آمریکایی طب ورزشی توصیه کرد که سدیم در محلولهای مخصوص تجدید ذخایر مایعات مصرفی در حین فعالیتهای ورزشی، که برای مدت زمانی بیش از یک ساعت به طول میانجامد، با غلظت 7/0-5/0 گرم در لیتر منظور گردد. افزودن سدیم به نوشیدنی موجب بهبود طعم و افزایش بازسازی مایعات می شود و از ایجاد حالت کمبود سدیم (هیپوناترمی) در افرادی که میزان بالایی مایعات نوشیدهاند، جلوگیری مینماید.
البته افزودن کلر نیز به میزان 7/0- 5/0 گرم در لیتر در نوشیدنی ورزشی مفید خواهد بود.
سایر ترکیبات:
از مهمترین ترکیبات افزوده شده به نوشیدنیهای ورزشی، برخی املاح نظیر پتاسیم و انواع ویتامینها قابل ذکرند. البته ویتامینهای گروه B به دلیل تاثیر آنها در سوخت و ساز انرژی، و ویتامینهای E و C به دلیل اثرات آنتیاکسیدانی آنها میتوانند مفید باشند.
سایر خصوصیات یک نوشیدنی ورزشی که در مقبولیت آن موثرند، شامل موارد زیر است :
طعم:
مهمترین خصوصیتی که یک نوشیدنی ورزشی میبایست واجد آن باشد، مقبولیت طعم و گوارایی آن است. بر این اساس هیچگاه در حین دورهی مسابقات، نوشیدنیهای جدید را امتحان نکنید، زیرا ممکن است عدم مقبولیت طعم آن، به عمل کرد شما آسیب بزند.
دمای نوشیدنی:
دمای نوشیدنی ورزشی بهتر است کمتر از دمای محیط (حدود 22- 15درجه سانتیگراد) باشد.
نوع بستهبندی و سهولت مصرف:
مطالعات نشانگر آن است که اگر مایعات و نوشیدنیهای ورزشی به صورت آمادهی مصرف تهیه گردند، میل به مصرف آنها در ورزشکاران افزایش خواهد یافت.
نویسنده : Vahid Riyahi & Vahideh Riyahi
تاریخ : یک شنبه 3 شهريور 1392
خوش آمدید
با سلام اینجا مکانی، جهت معرفی و تحقق بخشیدن به اهداف رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی می باشد ،از انتخاب شما سپاسگزاریم.
کارشناس تربیت بدنی و علوم ورزشی وحید ریاحی
آسیب شناس ورزشی و حرکات اصلاحی وحیده ریاحی